Την 20η Ιουλίου 2017, το Πανεπιστήμιο του Σάσεξ είχε την καλοσύνη να με ανακηρύξει Επίτιμο Διδάκτορα. Η Καθηγήτρια Άνρεα Κόρνγολ, Πρόεδρος της Σχολής Διεθνών Σπουδών του πανεπιστημίου, παρουσιάζοντάς με την Συνέλευση και στον Πρύτανη εξήγησε τους λόγους που αποφασίστηκε η απονομή του εν λόγω τιμητικού διδακτορικού ως εξής: “Για την προσφορά του στην κατανόηση της παγκόσμιας οικονομίας, τον γνήσιο διεθνισμό του, την ριζοσπαστική σκέψη του, και την παρρησία με την οποία υπερασπίζεται τις πολιτικές και του οικονομικές αντιλήψεις.” (Για ολόκληρη τη ομιλία της στα αγγλικά, πατήστε εδώ.]
Με την Καθηγήτρια Άνδρεα Κόρνγολ, Πρόεδρο της Σχολής Διεθνών Σπουδών
Στην δική μου ομιλία αποδοχής του διδακτορικού τίτλου, είπα τα εξής (βλ. εδώ για το αγγλικό πρωτότυπο):
Το Πανεπιστήμιο του Σάσσεξ έχει τις ρίζες του σε μια, δυστυχώς, παρελθούσα εποχή. Σε μια εποχή όπου μια πιο φιλόδοξη από την σημερινή κοινωνία πίστευε, ορθώς, ότι κανένα λογιστικό σύστημα ή μέθοδος υπολογισμού κόστους-οφέλους δεν μπορεί να μετρήσει την αξία της μόρφωσης των πολλών. Μια κοινωνία που δεν θα διανοείτο ποτέ να χρεώνει, και υπερχρεώνει, τους νέους της πριν τους δώσει την ευκαιρία της μόρφωσης.
Τότε, στην δεκαετία του ’60, ιδρύθηκαν σε αυτή την χώρα πολλά νέα, σημαντικά, πανεπιστήμια με σκοπό όχι μόνον το άνοιγμα των θυρών της ανώτατης εκπαίδευσης στους έως τότε αποκλεισμένους νέους της εργατικής και μικρομεσαίας τάξης αλλά και στον επαναπροσδιορισμό του ρόλου της παιδείας.
Το Πανεπιστήμιο του Σάσσεξ ήταν από τα κορυφαία εκείνα νέα πανεπιστήμια και, από τότε, υπηρετεί την αρχική φιλοδοξία που το γέννησε με συνέπεια, ήθος και ανυπολόγιστη επιστημονική συνεισφορά.
Η φιλοσοφία που γέννησε το Πανεπιστήμιο του Σάσσεξ ήταν, και είναι, πραγματικά ενάρετη και ριζοσπαστική. Όμως, όπως λέγανε οι αρχαίοι μας, παν μέτρον άριστον. Ως νεαρός λέκτορας, θυμάμαι να με έχει συνεπάρει τόσο πολύ η φιλοσοφία που θεμελιώνει πανεπιστήμια όπως το Σάσσεξ που, σε μια ομιλία μου, μίλησα με υπερβολικό ενθουσιασμό για την δυνατότητα της μόρφωσης να εκπολιτίζει τις κοινωνίες. Όταν ολοκλήρωσα την ομιλία μου, με πλησίασε μια εκλεπτυσμένη, εύθραυστη, εντυπωσιακή ηλικιωμένη κυρία. Πριν ανοίξει το στόμα της, σήκωσε το ένα μανίκι της για να αποκαλυφθεί το τατουάζ στο χέρι της που αποδείκνυε ότι ήταν επιζήσασα του Άουσβιτς. Τότε μόνο μου είπε: «Οι δολοφόνοι μας ήταν μηχανικοί του Πολυτεχνείου που άκουγαν Μπετόβεν και διάβαζαν Γκέτε το βράδυ, στο σπίτι τους, αφού είχαν περάσει την μέρα τους στο κρεματόριο να μας αφανίζουν. Αγόρι μου, φοβάμαι ότι υπερ-εκτιμάς την αξία της παιδείας.» Κατόπιν απομακρύνθηκε αργά, αφήνοντάς με αποσβολωμένο, βουτηγμένο στην ντροπή που δημιούργησαν οι φράσεις της.
Η εκλεκτή εκείνη κυρία είχε απόλυτο δίκιο: Η μόρφωση δεν είναι ούτε αναγκαία ούτε ικανή συνθήκη για να γίνει ένας άνθρωπος καλός κ’αγαθός. Όμως, η μαζική παροχή μόρφωσης είναι αναγκαία συνθήκη για να εκπολιτιστεί μια κοινωνία. Και μπορεί να γίνει και ικανή συνθήκη εφόσον οι νέοι μάθουν, πάνω απ’ όλα, να προσεγγίζουν τη γνώση με κριτική διάθεση – να μην αποδέχονται μια διάλεξη, ένα εγχειρίδιο, μια θεωρία ως έχει και άνευ συστηματικής μελέτης και εμπεριστατωμένου σκεπτικισμού. Το κλειδί που ξεκλειδώνει τον πολιτισμό είναι η μόρφωση σε συνδυασμό πάντα με το επίγραμμα της Βασιλικής Εταιρείας του Λονδίνου: Nullius in verba! – με άλλα λόγια, δεν αποδέχομαι ποτέ κάτι επειδή κάποιος, ο οποιοσδήποτε, το πιστεύει.
Ίσως η πιο δυσάρεστη εμπειρία μου στην πολιτική ήταν οι στιγμές που λογικές, καλά επεξεργασμένες, προτάσεις προς ισχυρούς θεσμούς των οποίων οι αποφάσεις κρίνουν το μέλλον του κόσμου αγνοούνταν επειδή η συζήτησή τους απειλούσε τα συμφέροντα εκείνων που ήλεγχαν την ημερήσια διάταξη. Το ίδιο συμβαίνει και στις επιχειρήσεις. Όμως, καμία δημοκρατία, καμία επιχείρηση δεν μπορεί να ανθίσει μακροπρόθεσμα όταν νέες ιδέες απορρίπτονται ανεξάρτητα της αξίας τους λόγω της συντριπτικής δύναμης εκείνων που ωφελούνται από την καθεστηκυία κατάσταση ή τάξη.
Σήμερα, ίσως νομίσετε πως είστε στο κατώφλι που θα σας οδηγήσει από το πανεπιστήμιο στον «πραγματικό» κόσμο, στην «πραγματική» κοινωνία. Σας συνιστώ να μην αφεθείτε σε αυτή την φαντασίωση. Το Πανεπιστήμιο του Σάσσεξ δεν είναι, ως κοινωνικός χώρος, λιγότερο «πραγματικός» από τον χώρο των αγορών, των επιχειρήσεων ή του δημοσίου. Καθήκον σας είναι να μπολιάσετε τον «πραγματικό» κόσμο «εκεί έξω», εκεί που θα βρεθείτε από αύριο το πρωί, με την χωρίς φόβο ή πάθος κριτική στάση που διδαχθήκατε σε τούτο δω το πανεπιστήμιο. Καθήκον σας είναι να κάνετε τον κόσμο μας «πραγματικότερο», καλύτερο, πιο αποτελεσματικό και λιγότερο αυταρχικό μεταλαμπαδεύοντας σε αυτόν την ακαδημαϊκή μέθοδο διαχωρισμού της αδέκαστης αλήθειας από το σφάλμα που ωφελεί κάποιους ισχυρούς συμφεροντολόγους.
Για πολύ καιρό επιτρέψαμε τις πρακτικές της ποσοτικοποίησης ποιοτικών μεταβλητών, οι οποίες οδηγούν στην υποχώρηση της ποιότητας, να μεταναστεύουν από τις χρηματαγορές και τις πρακτικές της κρατικής γραφειοκρατίας στα πανεπιστήμιά μας. Η κουλτούρα της μανιώδους μέτρησης έχει καταφέρει πλήγμα στα πανεπιστήμιά μας και, κατ’ επέκταση, στις κοινωνίες μας – από το Εθνικό Σύστημα Υγείας έως και τον τρόπο που αποτιμούνται τα δομημένα ομόλογα ή σχεδιάζονται οι μακροοικονομικές πολιτικές. Από εσάς εξαρτάται να αναστρέψετε αυτή την πορεία.
Βέβαια, θα έρθετε αντιμέτωποι με βίαιες αντιδράσεις. Σημειώστε όμως τα σοφά λόγια του Όσκαρ Γουάιλντ: «… το να διαφωνεί κανείς με τα δύο-τρίτα των Βρετανών αποτελεί το βασικό προαπαιτούμενο της σωφροσύνης!»
Το μυστικό είναι να μην φοβάστε να είστε στην μειοψηφία. Να είστε, ταυτόχρονα, εποικοδομητικοί στις προτάσεις σας και ανυπότακτοι μπροστά στο φάσμα του αυταρχισμού και της ανοησίας – κριτικά ιστάμενοι απέναντι σε όλα αλλά και έτοιμοι να συνεργαστείτε με τους πάντες, με γνώμονα το κοινό καλό.
****
Στο πλαίσιο της βράβευσης, παραχώρησα την εξής συνέντευξη στο έντυπο του Πανεπιστημίου:
–Για πολλούς υπήρξατε ένας ήρωας, αν και καταδικασμένος, την περίοδο της υπουργίας σας το 2015. Είπατε ότι ήταν στιγμές που άλλαξαν την ιστορία. Τι ήταν αυτό που έκανε εκείνες τις στιγμές ιστορικές, για την Ευρώπη και για εσάς;
-Οι μόνοι ήρωες εκείνης της περιόδου ήταν οι Έλληνες που απέρριψαν με την ψήφο τους ένα ακόμα αρπακτικό δάνειο από την ΕΕ. Εγώ ήμουν απλά ο αγγελιαφόρος του μηνύματός τους.
Παρά τις απειλές ότι οι τράπεζες δε θα ξανανοίξουν και την εκστρατεία φόβου που εξαπέλυσαν τα μίντια , το 62% των ψηφοφόρων γύρισαν την πλάτη στα δάνεια και τις απειλές που τα συνόδευαν.
Ήταν μια ιστορική στιγμή επειδή για πρώτη φορά ένα χρεοκοπημένο έθνος βρήκε το κουράγιο να απορρίψει δάνεια που θα του επέτρεπαν να προσποιείται ότι όλα βαίνουν καλώς με αντάλλαγμα το κλείδωμα της πλειοψηφίας σε μια μόνιμη φυλακή χρέους. Ήταν μια ιστορική στιγμή και για έναν επιπλέον λόγο: έκανε δημόσια γνωστές τις αυταρχικές πεποιθήσεις ηγετικών στελεχών της Ευρώπης όπως του κ.Σόιμπλε που παραδέχτηκε ότι «οι εκλογές δεν επιτρέπεται να αλλάζουν την οικονομική πολιτική».
Τέλος, ήταν διπλά ιστορική στιγμή, γιατί η συντριβή της ελληνικής άνοιξης του 2015, επηρέασε την ψήφο υπέρ του Brexit, κάτι που με τη σειρά του έδωσε αέρα στα πανιά του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ.
-Τι μπορούν και τι πρέπει να φέρουν οι ακαδημαϊκοί στο χώρο της πολιτικής – μπορεί ένας ακαδημαϊκός να γίνει καλός πολιτικός;
-Οι ακαδημαϊκοί μπορούν να προσθέσουν συστατικά που λείπουν από την πολιτική: την προτεραιότητα στην ανόθευτη αλήθεια και τη φροντίδα ώστε οι προτάσεις και ιδέες που κατατίθενται στο δημόσιο διάλογο να περνούν από τη βάσανο της κριτικής. Οι επαγγελματίες πολιτικοί δυστυχώς εκπαιδεύονται να έχουν τις ακριβώς αντίθετες προτεραιότητες: είτε να υπερασπίζονται απόψεις που δεν πιστεύουν, είτε να απορρίπτουν καλές ιδέες μόνο και μόνο για να αποδομήσουν τον αντίπαλο που τις εκφράζει. Η πολιτική θα γινόταν πολύ πιο ωφέλιμη αν υιοθετούσε την ακαδημαϊκή λογική που κρίνει την ιδέα καθαυτή ανεξαρτήτως του ποιος την εκφράζει.. Αν μπορεί να γίνει ένας ακαδημαϊκός καλός πολιτικός; Αν καλός πολιτικός είναι ο μαιτρ της διαστρέβλωσης, ελπίζω πως όχι…
-Τα βασικά σας πτυχία ήταν στα μαθηματικά και τα οικονομικά. Τι σας οδήγησε σε αυτή την κατεύθυνση;
-Τα μαθηματικά είναι συναρπαστικά από αισθητικής άποψης. Ακόμα, για ένα πολιτικό ον, όπως εγώ, είναι καταπληκτικό το ότι μια θέση μπορεί να είναι σωστή ή λάθος μέσω της αποδεικτικής διαδικασίας και μόνο, ανεξαρτήτως της άποψης ή της οπτικής του καθενός. Όσο για τα οικονομικά, στις μέρες μας είναι τόσο απαραίτητα για κάποιον που ενδιαφέρεται να εκφράζει άποψη για την οργάνωση της κοινωνίας μας, όσο ήταν η Βίβλος το Μεσαίωνα.
-Τα οικονομικά για τη μεγάλη πλειοψηφία του κόσμου ήταν στεγνά και δυσνόητα. Τι έχει αλλάξει και σε τι βαθμό έχετε συνεισφέρει σε αυτή την αλλαγή;
-Ακόμα ο κόσμος πιστεύει ότι είναι στεγνά και δυσνόητα, και δικαίως, κατά τη γνώμη μου. Ο λόγος δεν είναι τα μαθηματικά που περιέχουν ή ότι είναι δύσκολο αντικείμενο καθαυτό. Ο λόγος είναι ότι για να λύσεις τα μαθηματικά που αφορούν τη ζωντανή καπιταλιστική οικονομία του σήμερα πρέπει να εισάγεις κρυφά αξιώματα τα οποία αφήνουν εκτός βασικές πλευρές του καπιταλισμού όπως η εργασία, το χρήμα, το χρέος. Λογικό είναι λοιπόν οι έξυπνοι φοιτητές να χάνουν το ενδιαφέρον τους να μάθουν θεωρητικά μοντέλα για τον καπιταλισμό που δεν έχουν σχέση με τη μελέτη του πραγματικού καπιταλισμού.
Στα έργα που έχω δημοσιεύσει σχετικά με την οικονομική θεωρία, τη θεωρία παιγνίων και την πολιτική οικονομία, προσπαθώ να διεγείρω τη φαντασία των φοιτητών, περιγραφοντας τη συναρπαστική πολιτική διάσταση που κρύβεται στα οικονομικά αξιώματα και καταδεικνύοντας τα αναλυτικά όρια των θεωριών αυτών.
-Ποιες πιστεύετε ότι είναι οι κυριότερες προκλήσεις για τους νέους που εισέρχονται στην αγορά εργασίας παγκοσμίως;
-Η κύρια πρόκληση είναι διαχρονική: Να βρει κανείς μια δουλειά που θα του άρεσε να την κάνει και δωρεάν και ταυτόχρονα να κερδίζει έναν αξιοπρεπή μισθό από αυτήν.
Η νέα πρόκληση, με βάση τις αλλαγές στην αγορά και την εργασία, είναι πως θα χρησιμοποιήσουμε έξυπνα την τεχνολογία, χωρίς να καταλήγουμε εμείς υπηρέτες της, και πως θα έχουμε την ελευθερία να διαλέγουμε τους συνεργάτες μας, στη δουλειά και στη ζωή γενικότερα.
-Πως βλέπετε το μέλλον της Ευρώπης και της Βρετανίας μετά το Brexit;
-Αρνούμαι να κάνω προβλέψεις, κυρίως επειδή καταλήγουν πολύ απαισιόδοξες. Αντίθετα, θεωρώ χρήσιμο να τονίσω τη σημασία που έχει να δουλέψουμε από κοινού, ώστε, ανεξάρτητα από το Brexit, η δημοκρατία, η αξιοπρέπεια, η οικονομική συνεργασία να γίνουν οι κινητήριες δυνάμεις για την Ευρώπη και τη Βρετανία και θα αντιμετωπίσουν τους δύο κινδύνους που μας απειλούν: τον τοξικό εθνικισμό και τον ζημιογόνο αυταρχισμό του κατεστημένου.
-Πρόσφατα γράψατε ότι η απάντηση στην παγκοσμιοποίηση και τον απομονωτισμό είναι ο αυθεντικός διεθνισμός – ένα διεθνές «New Deal» που θα συμπεριελάμβανε τη συγκέντρωση παγκόσμιων αποθεματικών. Πως μπορείτε να πείσετε τα έθνη για αυτή την πρόταση;
-Δεν είναι δύσκολο να πειστεί η πλειοψηφία στις περισσότερες χώρες του κόσμου για την ανάγκη ενός διεθνούς “New Deal”. H κοινή λογική είναι με το μέρος μας: Ζούμε σε ένα κόσμο που παράγει τα μεγαλύτερα αποθεματικά από το Β Παγκόσμιο και μετά, ενώ το επίπεδο των επενδύσεων αναλογικά είναι το χαμηλότερο για αυτό το χρονικό διάστημα. Οι δυνάμεις της αγοράς απέτυχαν θεαματικά να ενεργοποιήσουν αυτά τα λιμνάζοντα κεφάλαια και να τα μετατρέψουν σε πράσινες επενδύσεις που τόσο χρειάζεται η ανθρωπότητα. Αν το σκεφτεί κανείς καταλαβαίνει ότι χρειάζεται μια προσέγγιση τύπου New Deal σε διεθνή κλίμακα: ένας πολιτικός μηχανισμός που θα κατευθύνεται σε επίπεδο G20, που θα ανακυκλώνει τα πλεονάσματα χρηματοδοτώντας την καινοτομία και τις κοινωνικές υπηρεσίες.
Συνεπώς, η πραγματική δυσκολία δεν είναι να πειστούν οι άνθρωποι. Η πρόκληση είναι να καταφέρουμε να παραμερίσουμε τα εμπόδια που βάζει μια μικρή μειοψηφία της οποίας τα συμφέροντα εξυπηρετούνται από τη σημερινή, ασταθή καθεστηκυία τάξη.